آیت الله العظمی سید محمد حسینی زنجانی از مراجع تقلید شناخته شده مردم مشهد و میراث دار مرحوم آیت الله العظمی سید عزالدین زنجانی پدر معنوی جوانان مشهدی است، ایشان در گفت و گو با قدس آنلاین به تحلیل وضعیت فرهنگی عصر بعثت پرداخته است.
*جهان در عصر بعثت پیامبر اعظم(ص) دارای چه ویژگی هایی بود؟
آنگونه که از قرآن استنباط می شود و از مطالعه تاریخ به دست می آید، بعثت پیامبر خاتم(ص) در عصر جاهلیت آغاز شد. این دوره تاریخی دارای ویژگی های خاصی است؛ خداوند در سوره اعراف آیه 157 می فرماید: الَّذینَ یَتَّبِعونَ الرَّسولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذی یَجِدونَهُ مَکتوبًا عِندَهُم فِی التَّوراةِ وَالإِنجیلِ یَأمُرُهُم بِالمَعروفِ وَیَنهاهُم عَنِ المُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیهِمُ الخَبائِثَ وَیَضَعُ عَنهُم إِصرَهُم وَالأَغلالَ الَّتی کانَت عَلَیهِم: همانها که از فرستاده (خدا)، پیامبر «امّی» پیروی می‌کنند؛ پیامبری که صفاتش را، در تورات و انجیلی که نزدشان است، می‌یابند؛ آنها را به معروف دستور می‌دهد، و از منکر باز میدارد؛ اشیار پاکیزه را برای آنها حلال می‌شمرد، و ناپاکیها را تحریم می کند؛ و بارهای سنگین، و زنجیرهایی را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر میدارد.
از این آیه چنین برمی آید که پیامبری که به رسالت الهی مبعوث شده است و نشانه های این پیامبر در تورات و انجیل نیز آمده است دارای وظایفی اساسی است که اول آن امر به معروف و دومی نهی از منکر است. حرام کردن خبائث و اعمال پلید و توصیه و تشویق به نیکوکاری و اعمال پسندیده مهمترین رسالت هریک از انبیای الهی است. رسالت دیگری که بر دوش پیامیبر گذاشته شد برداشتن سنگینی های افکار جاهلی از اذهان مردم است. این افکار پوسیده به زنجیرهایی تشبیه شده است که دست و پای مردم را بسته و مانع رشد و تعالی عقلی و معرفتی آنان شده است. بعثت پیامبر(ص) موجب شد این زنجیرهای اسارت و بندگی پاره شده و اندیشه مردم راه رشد و تعالی را پیدا کند.
آنچه تحت عنوان افکار جاهلی در تاریخ بیان شده این است که مانع رشد و ترقی انسان شود و او را در مرداب تفکرات پوسیده نگه دارد. این نوع تفکر در برابر پرودگار می ایستد و اندیشه الهی را قبول ندارد. زمانی که چنین تفکری در جامعه حاکم باشد، دیگر نمی توان نشانی از فرهنگ و تمدن متعالی یافت. برای روشن تر شدن موضوع لازم است جاهلیت را از چند منظر مطالعه کنیم. گاهی جهل در برابر علم و آگاهی بکار برده می شود یعنی در جامعه جاهلی، علم جایگاهی ندارد. گاهی جاهلیت به معنای عدم تطابق با واقعیت است. به این معنا که اعمال و رفتار مردم در جامعه جاهلی با واقعیت همخوانی ندارد. چنین جامعه ای بجای پرداختن به علم و اندیشه، به خرافه رو می آورد. پیامبر اعظم(ص) با نشر علم و مبارزه با خرافه پرستی جامعه جاهلی را به جامعه مدنی تبدیل کرد. مردم در چنین جامعه ای راه کمال و رشد را پیدا می کند و به فرموده خداوند، مردم از بدبختی نجات می یابند.
* آیا وجود نقص ها در فرهنگ های موجود زمینه گرایش جامعه آن روز را به فرهنگ اسلام فراهم ساخت؟
وجود افکار جاهلی موجب شد تا مردم از شرایط موجود سرخورده شوند. زمانی که انشان آن دوره سرگردان از وجود تفکرات خرافی و ستم و ظلم بود، نور امید و بارقه ای از رشد و سعادت تابید. در چنین شرایطی مردم جستجوگر حقیقت به فرهنگ اسلامی روی آوردند. آن ایام در جزیره العرب، حکومت مرکزی وجود نداشته و جامعه به صورت جزیره ای اداره می شده است. این نوع حکومت ها که سلیقه ای و توام با ستم و ظلم بود موجب شد تا مردم در غل و زنجیر حاکمیت های خُرد قرار گیرند و طعم آزادی را نچشند. زمانی که جامعه ای در دو بعد اندیشه و آزادی های مدنی گرفتار باشد پذیرش فرهنگ و تمدنی که با بعثت پیامبر(ص) همراه بود برایشان بسیار دلچسب بود زیرا می دانستند که پذیرش این راه جدید یعنی باز شدن بزرگراه رشد و ترقی.
* آیا فرهنگ اسلام توانست پاسخگوی نیازهای انسان در عصر پس از آن باشد؟
دینی که با بعثت پیامبر(ص) برای مردم به ارمغان آورده شد اگر با آن شرایطی که حضرت رسول اکرم فرمودند اجرا می شد مسلما همه نیازهای بشر تا ابد می بود. زیرا اسلام دین خاتم است و الگویی تمامو کمال برای مردم دنیا ارایه کرده است. اما از آنجا که اسلام از طریق نبوی فاصله گرفت فرصت برای قدرت طلبان و گمراهان فراهم شد تا مردم را از حقیقت ناب اسلام دور سازند. انحرافاتی که پس از پیامبراکرم(ص) بوجود آمد مانع تحقق همه آرمان های جامعه نبوی شد. گسترش اسلام در کمتر از یک سده پس از ظهور آن دلیل بر این مسأله است که بعثت پیامبر توانست بر دلها نفوذ کند.
جاهلیت در عصر بعثت تنها مختص جزیره العرب نیست. بلکه دوقدرت آن روز یعنی امپراطوری رم و ایران توانایی اداره جامعه جهانی را نداشتند. بعثت پیامبر(ص) زندگی سعادتمند، زیست بدون جنگ و خونریزی و شرک و نفاق را برای مردم به نمایش گذاشت.
نظر شما